Çarşamba
ÇARŞAMBA İLÇESİNİN TARİHÇESİ
Çarşamba ilçesi vaktinde Canik Beylerinin merkezi idi. Bu beylerlerin içinde en kuvvetlisi olan Tacettinoğullarıdır. Bugünkü kasabanın yerinde bulunan sarıcalı mahallesinde oturuyorlardı. İlk defa 1370 yılınnda Sarıcalı Mahallesi ve kuş doğanlı köylerinin bulunduğu mevkide büyür bir Panayır Kurulmuş, Çarşamba günü olması hesabı ile bu Panayıra Çarşamba Panayırı denilmiştir. Bu pazaryeri sonradan değişmiş ve adı tüm ovaya verilmiş olup, 600 yıldan beri tüm ovanın adı olarak katılmıştır.
Çok eski zamanlarda Çarşamba ovasınında bataklık olmadığı devirlerde efsanevi Amazonların bulunduğu söylenmektedir. Amazonlar devletini geçin direbilecek verimliliğe sahip olan ova daha sonradan sel ve malarya felaketine uğramış ve batarlık haline gelmiştir. Böylece Amazonlarla birlikte ova, insanlar için öneme haiz coğrafi ve tarihi bir bölge olmaktan çıkar. M.Ö ki yıllardan yunanlıların Amisosa yerleşme ile Çarşamba ovası tari sahnesine tekrar cıkar
Çarşamba tarihinden bahsederken Amisosa degihinmeden geçmek mümkün değildir. Çünkü Çarşamba Amisosa sınırları içerisinde yer almaktadır. Bugünkü Samsun batı ve kuzey batısında kalyon burnunu taşgil eden sırtın üzrinde kara samsun denilen harabelerini gördüğümüz amisosa ilk kuruluşu ve tarihi ile ilgili bilgilerimiz çok sınırlıdır. Samsun çeviren ve yakın zamanlarda ele alınmış olan höyükler daha yeni yeni açılmaya başlanılmış ve sadıkları sırları henüz ortaya çıkartılamamıştır. Bununla beraber Eti Medeniyetinin buralara kadar uzandığına dair şüpe olmadığna göre Amisosun Etiler tarafında ( yunanlılar tarafından olmayıp) kurulduğu kuvvetle muhtemeldir. Şu halde yunanlıların Karadenize gelmelerinden çok daha önceleri Amisos önemli bir yerleşim yeridir.
Şehrin ogünkü sınırları ‘Sıtrabone’ ya göre aynen şöyle tarif edilmekteydi. Şehir; sinoptan 90 sted uzaklıkta Kızılırmak ağızlarının ötekisine dahildir. şehir bereketli, zengin ve pek çok köy ve kasabalarla örtülü bir bölgede bulunmaktadır.
Görüldüğü gibi amisos bereketli toplarlar üzerinde kurulmuştur. batıda Kızılırmak , doğuda terme ve güneyde canik sıradağları ile çevrili olduğunu ve o zamanlarda ovanın gayet verimli olup bataklık olmadığını anlarız .(Amasyada doğmuş olan sıtrabonun doğum yerine çok yakın olan Çarşamba hakkında yanılgıya düşürüldüğünü ihtimal veremeyiz.) o. Çarşamba ovasını bütün amisosu besleyebilecek kadar verimli bir ova diye tarif etmiştir. öyleyse bahsedilen felaket Amisosun kuruluşundan ve sıtrabondan çok sonraları meydana gelmiştir.
yunanlılar, buralardan sömürgeler kurmüşlardır. bunların birine ‘ İRİS ‘ diyerine de ‘MİRİKA’ derlerdi. söylentilere göre misrika Çarşambanın güneyindeki ‘Kurşunlu oymağı ‘idi. buğünkü çarşambanın civarında ozamandan kalma duvar, pögrenk,su yolu ve havuz kalıntılarına rastlanılmaktadır .
canik içine giren Çarşamba toprakları uzun yıllar canik beylerinin merkezi idi . buradaki beylerden canik canik beyleri denilmişti
alpaslanın 1071 malazgirt zaferinden sonra danişmendoğulları yörede ki nüfüsların genişleterek canikten başlayıp tokat, Amasya ve Kastamonuya kadar geniş bir sahaya ellerine geçirmişlerdir. en kuvvetli devirleri 1071-1774 tarihleri arasına rastlar
canikte yaşayan diyer türk beylerinden biri ise Tacettinoğlardır. ilçemiz, 794 rumi de tokat, Sivas ve canik Osmanlı devletine katılmiştir
A-) JEOMORFOLOJİK YÖNDEN ÇARŞAMBA
1-) ÇARŞAMBA OVASININ OLUŞUMU :
Çarşamba ovası Antropozoik ( IV. zaman) de oluşmuştur. IV. zamandan yağan yağmurların çok şiddetli olması ve sellerden ırmakları beslemesi sonucu ırmak kuvvetli bir aşındırma gücüne sahip oldu. kuvvetlenen Yeşilırmak ağzında biriktirmesi ve taşimasıyla kuvvetli bir delta yaparak ağızda bulunan körfezi doldurdu. ve türk iyenin önemli delta ovalarından olan Çarşamba ovasını meydana getirdi büğün dahi Yeşilırmak hala aşındırması, taşıması ve biriktirmesiyle ovanın şeklini değiştirmektedir. ova alüvyonlardan oluştuğu için verimli bir araziye sahiptir.
2- YERYÜZÜ ÖZELLİKLERİ
Karadeniz kıyısında üçgen şeklinde çıkıntıyla. yeşilırmagın meydana getirdiği gölcükle çevrilmiş yer yer bataklık ve ormanlıklarla çevrilmiş bir ovadır. ortasından gecen Yeşilırmak iki ye bölünmüş olup, yeşilırmağa dökülen akarsular ve ana akarsu Çarşamba ve Samsun çevresinden çeşitli vadiler meydana getirmiştir. Ova 90 bin hektar sulanabilir mümbit araziye sahiptir. toprakları aluvyol topraklardır çok çeşit sebze ve meyve yetiştirilmektedir. Çarşamba ovası salosenle örtülmüştür olup vasat bir parazite arz eder halosen iyi bir yer altı suyudur. açılan sontajlarda bu yer yapısında müspet sonuçlar vermiştir.ova türkiyenin kuzeyinde olup doğusunda Terme. batısında Samsun ,güneyinde Ayvacık ,kuzeyinde Kardeniz ile çevrilidir.Canik Dağları 700-800 metre yüksekliğinde olup şehir rakımı 15 metredir denizden Caniklere doğru yükselmekte olup deniz kıyısında rakım azalmata hatta bazı yerlerde deniz seviyesinde olup deniz kıyısıda rakım azalmakta hatta bazı yerlerde deniz seviyesinin altına düşmektedir. bu sebeble kışin yağmurların fazla yağdığı zamanlarda göller oluşmaktatadır.
B-KLİMOTOJİ
1-) İKLİMİ
Çarşamba ovasının iklimi Karadeniz iklimi tabidir. genellikle yazlar Sıçak, kışlar ılık geçer. bazı senelerde fazlı kar yağar. en Sıçak aylar Temmuz ve ağustos, en soğuk aylar ise ocak ve şubattır . Sıçaklık ortalama yazın 23-27 derecedir. kış ocak ayında başlar ve ortalama ısı ise 8-9 derecedir. ilk bahar yok denilecek kadar kısadır. buna karşın son bahar çok uzun sürer.yıllık ortalama sı Sıçaklık 14 derecedir. yılın ekseriyeti günler hava kapalı ve bulutlu geçer.dertanın denize bakan kısımlarında hava dayanılmayacak kadar ağırdır. cumhuriyet devrinden önce buraya 1282 yıllında yerleştirilen Kafkas göçmenlerinin %75 ‘i telef olmuştur.
a-Yağış miktarları
Yılda 26 gün çiğ, 11,5 gün kırağı, 14,4 sisli, 0,4 dolulu 10 günde karlı geçer. en yüksek kar örtüsü 98 cm dir.karın yerde kalma müddeti işe 13.6 dır. Yılın ekseri günleri kapalı. yağış miktarı ilkbahar da 300,yazın 130, son baharda 150, kışın 453,6 ve yıllık toplam yağış ortalaması 933.2 mm.dir
b- iklimin yüzey şekillerine etkisi
Çarşamba, Karadeniz iklimine tabi olması nedeniyle hemen her mevsim yağışlıdır. Kışın karların biraz fazla yağması ve sonbaharın yağışlı ve uzun sürmesi yeşilırmağın ilkbaharda ve bazende sonbaharda taşmasına neden olmakta ve bu ovanın alcak kesimlerinde gölcüklerin, bataklıkların oluşmasına neden olmakta idi. hatta yeşilırmagın taşması sırasında meydana gelen ve suların çekilmesi ile kuruyan küçük tali bir kol meydana gelir buna körırmak denirdi. Yeşilırmak üzerinde hasan ve suat uğurlu hidroelektrik barajların yapılması ile taşkınlığın büğün önüne geçirilmesitir
C-HİDROÇOĞRAFYA
1-IRMAK VE GÖLLERİ:
A-Göller
Göllerin ekseriyeti ırmak yatağının değişmesinden ve çukur alanlarda meydana gelmiş
Olan delta gölleridir. ve hemen hemen hepsi yeşilırmagın ağız kısımında denize bir mesafede yer alırlar. kışın bazen denizin kabarmasıyla sular fazlalaşır ve yazın kuruyan göllerde mevcuttur. ilçenin merkezinde körırmak adıyla anılan göl, yeşilırmağın yatağını değiştirmesi ile meydana gelmiştir.Çarşambayı sivrisıneklere boğan bu göl büyük gayretlerle kurutulmuştur. ilçenin hemen güneyinde bulunan sarılık ve cilme Gölleri büyük sazlıklardandır. bunlardan başka sahilde dumanlı, akarcık, Akmaz ,Ağacasaz sazlıklar vardır. Hamzalı bataklılıkları denize doğru açılan büyük kanallarla tamamen kurultulmuş , verimli birer arazi haline gelmiştir. ilçeyle yakın Hasanlı gölünde bu suretle temizlenmiştir
