ÇARŞAMBA İLÇESİNİN TARİHÇESİ
Çarşamba ilçesi vaktinde Canik Beyliklerinin merkezi idi. Bu beyliklerin içinde en kuvvetlisi olan Tacettinoğullarıdır. Bugünkü kasabanın yerinde bulunan Sarıcalı mahallesinde oturuyorlardı. İlk defa 1370 yılında Sarıcalı Mahallesi ve Kuş Doğanlı köylerinin bulunduğu mevkide büyük bir panayır kurulmuş, Çarşamba günü olması nedeni ile bu panayıra Çarşamba Panayırı denilmiştir. Bu pazaryeri sonradan değişmiş ve adı tüm ovaya verilmiş olup, 600 yıldan beri tüm ovanın adı olarak anılmıştır.
Çok eski zamanlarda, Çarşamba ovasının bataklık olmadığı devirlerde , efsanevi Amazonların bulunduğu söylenmektedir. Amazonlar devletini geçindirebilecek verimliliğe sahip olan ova, daha sonradan sel felaketlerine uğramış ve bataklık haline gelmiştir. Böylece Amazonlarla birlikte ova, insanlar için öneme haiz coğrafi ve tarihi bir bölge olmaktan çıkar. M.Ö ki yıllardan YunanlılarınAmisos’a yerleşmesi ile Çarşamba ovası tarih sahnesine tekrar çıkar.
Çarşamba tarihinden bahsederken Amisos’adeğinmeden geçmek mümkün değildir. Çünkü Çarşamba Amisos’un sınırları içerisinde yer almaktadır. Bugünkü Samsun’un batı ve kuzey batısında kalyon burnunu teşkil eden sırtın üzerinde Kara Samsun denilen harabelerini gördüğümüz Amisos’unilk kuruluşu ve tarihi ile ilgili bilgilerimiz çok sınırlıdır. Samsun’u çeviren ve yakın zamanlarda ele alınmış olan höyükler daha yeni yeni açılmaya başlanılmış ve sakladıkları sırları henüz ortaya çıkartılamamıştır. Bununla beraber Eti Medeniyetinin buralara kadar uzandığına dair şüpheolmadığına göre,Amisos’un Etiler tarafında ( Yunanlılar tarafından olmayıp) kurulduğu kuvvetle muhtemeldir. Şu halde YunanlılarınKaradeniz’e gelmelerinden çok daha önceleri Amisos önemli bir yerleşim yeridir.
Şehrin ogünkü sınırları ‘Sıtrabone’ ye göre aynen şöyle tarif edilmekteydi. Şehir; Sinop’tan 90 stat uzaklıkta Kızılırmak ağızlarının ötekisine dahildir. Şehir bereketli, zengin ve pek çok köy ve kasabalarla örtülü bir bölgede bulunmaktadır.
Görüldüğü gibi Amisos bereketli toplarlar üzerinde kurulmuştur. Batıda Kızılırmak, doğuda Terme ve güneyde Canik sıradağları ile çevrili olduğunu ve o zamanlarda ovanın gayet verimli olup bataklık olmadığını anlarız .(Amasya’da doğmuş olan Sıtrabonun doğum yerine çok yakın olan Çarşamba hakkında yanılgıya düşürüldüğüne ihtimal veremeyiz.) O Çarşamba ovasını bütün Amisosu besleyebilecek kadar verimli bir ova diye tarif etmiştir. Öyleyse bahsedilen felaket Amisos’un kuruluşundan ve Sıtrabone’dan çok sonraları meydana gelmiştir.
Yunanlılar, buralardan sömürgeler kurmuşlardır. Bunların birine ‘ İRİS ‘ diğerine de ‘MİRİKA’ derlerdi. Söylentilere göre Mirika Çarşambanın güneyindeki ‘Kurşunlu oymağı ‘idi. Bu günkü Çarşamba’nın civarında ozamandan kalma duvar, suyolu ve havuz kalıntılarına rastlanılmaktadır.
Canik içine giren Çarşamba toprakları uzun yıllar Canik beyliklerinin merkezi idi .
Alpaslan’ın 1071 Malazgirt zaferinden sonra Danişmendoğulları yöredeki nüfuslarını genişleterek Canik’ten başlayıp Tokat, Amasya ve Kastamonu’ya kadar geniş bir sahayı ellerine geçirmişlerdir. En kuvvetli devirleri 1071-1774 tarihleri arasına rastlar
Canik’te yaşayan diğerTürk beyliklerinden birisi de Tacettinoğlardır. İlçemiz, 794 Rumi de Tokat, Sivas ve Canik Osmanlı devletine katılmıştır
A-) JEOMORFOLOJİK YÖNDEN ÇARŞAMBA
1-) ÇARŞAMBA OVASININ OLUŞUMU:
Çarşamba ovası Antropozoik ( IV. zaman) de oluşmuştur. IV. zamandan yağan yağmurların çok şiddetli olması ve sellerden ırmakları beslemesi sonucu ırmak kuvvetli bir aşındırma gücüne sahip oldu. KuvvetlenenYeşilırmak, taşıdığı alüvyonları ağzında biriktirmesi ve taşmasıyla kuvvetli bir delta yaparak ağızda bulunan körfezi doldurdu. VeTürkiye’nin önemli delta ovalarından olan Çarşamba ovasını meydana getirdi. Bugün dahi Yeşilırmak hala aşındırması, taşıması ve biriktirmesiyle ovanın şeklini değiştirmektedir. Ova alüvyonlardan oluştuğu için verimli bir araziye sahiptir.
2- YERYÜZÜ ÖZELLİKLERİ
Karadeniz kıyısında üçgen şeklinde çıkıntıyla. Yeşilırmak’ın meydana getirdiği gölcükle çevrilmiş yer yer bataklık ve ormanlıklarla çevrilmiş bir ovadır. Ortasından gecen Yeşilırmak ilçeyi iki ye bölünmüş olup, Yeşilırmak’a dökülen akarsular ve ana akarsu Çarşamba ve Samsun çevresinden çeşitli vadiler meydana getirmiştir. Ova 90 bin hektar sulanabilir mümbit araziye sahiptir. Topraklarıalüvyon topraklardır. Çok çeşit sebze ve meyve yetiştirilmektedir. OvaTürkiye’nin kuzeyinde olup doğusunda TermeBatısındaSamsun, güneyinde Ayvacık, kuzeyinde Karadeniz ile çevrilidir. Canik Dağları 700-800 metre yüksekliğinde olup şehir rakımı 15 metredir denizden Caniklere doğru yükselmekte olup deniz kıyısında rakım azalmakta hatta bazı yerlerde deniz seviyesinde olup deniz kıyısında rakım azalmakta hatta bazı yerlerde deniz seviyesinin altına düşmektedir. Busebeple kışın yağmurların fazla yağdığı zamanlarda göller oluşmaktadır.
B-KLİMOTOJİ
1-) İKLİMİ
Çarşamba ovasının iklimi Karadeniz iklimi tabidir. Genellikle yazlar Sıçak, kışlar ılık geçer. Bazı senelerde fazla kar yağar. En sıcak aylar Temmuz ve Ağustos, en soğuk aylar ise Ocak ve Şubattır.Sıcaklık ortalama yazın 23-27 derecedir. Kış ocak ayında başlar ve ortalama ısı ise 8-9 derecedir. İlkbahar yok denilecek kadar kısadır. Buna karşın sonbahar çok uzun sürer. Yıllık ortalama Sıcaklık 14 derecedir. Yılın ekseriyeti günler hava kapalı ve bulutlu geçer. Deltanın denize bakan kısımlarında hava dayanılmayacak kadar ağırdır. Cumhuriyet devrinden önce buraya 1282 yıllında yerleştirilen Kafkas göçmenlerinin %75 ‘i telef olmuştur.
a-Yağış miktarları
Yılda 26 gün çiğ, 11,5 gün kırağı, 14,4 sisli, 0,4 dolulu 10 günde karlı geçer. en yüksek kar örtüsü 98 cm’dir. Karın yerde kalma müddeti işe 13.6 dır. Yılın ekseri günleri kapalı. Yağış miktarı ilkbahar da 300,yazın 130, son baharda 150, kışın 453,6 ve yıllık toplam yağış ortalaması 933.2 mm’dir
b- İklimin yüzey şekillerine etkisi
Çarşamba, Karadeniz iklimine tabi olması nedeniyle hemen hemen her mevsim yağışlıdır. Kışın karların biraz fazla yağması ve sonbaharın yağışlı ve uzun sürmesi Yeşilırmak’ın, ilkbaharda ve bazende sonbaharda taşmasına neden olmakta ve bu ovanın alçak kesimlerinde gölcüklerin, bataklıkların oluşmasına neden olmakta idi. Hatta Yeşilırmak’ın taşması sırasında meydana gelen ve suların çekilmesi ile kuruyan küçük tali bir kol meydana gelir buna Kör ırmak denirdi. Yeşilırmak üzerinde Hasan ve Suat Uğurlu hidroelektrik barajların yapılması ile taşkınlığın önüne geçilmiştir.
C-HİDROCOĞRAFYA
1-IRMAK VE GÖLLERİ:
A-Göller
Göllerin ekseriyeti ırmak yatağının değişmesinden ve çukur alanlarda meydana gelmiş olan delta gölleridir ve hemen hemen hepsi Yeşilırmak’ın ağız kısmında denize yakın bir mesafede yer alırlar. İlçenin merkezinde Kör ırmak adıyla anılan göl, Yeşilırmak’ın yatağını değiştirmesi ile meydana gelmiştir. Çarşambayısivrisineklere boğan bu göl büyük gayretlerle kurutulmuştur. İlçenin hemen güneyinde bulunan Sarılık ve Cilme Gölleri büyük sazlıklardandır. Bunlardan başka sahilde Dumanlı, Akarcık, Akmaz, Ağca saz sazlıklar vardır. Hamzalı bataklıkları denize doğru açılan büyük kanallarla tamamen kurutulmuş, verimli birer arazi haline gelmiştir. İlçeyle yakın Hasanlı gölü de bu suretle temizlenmiştir