ÇARŞAMBA İLÇESİNİN TARİHÇESİ

            Çarşamba ilçesi vaktinde Canik Beyliklerinin merkezi idi. Bu beyliklerin içinde en kuvvetlisi olan Tacettinoğullarıdır. Bugünkü kasabanın yerinde bulunan Sarıcalı mahallesinde oturuyorlardı. İlk defa 1370 yılında Sarıcalı Mahallesi ve Kuş Doğanlı köylerinin bulunduğu mevkide büyük bir panayır kurulmuş, Çarşamba günü olması nedeni ile bu panayıra Çarşamba Panayırı denilmiştir. Bu pazaryeri sonradan değişmiş ve adı tüm ovaya verilmiş olup, 600 yıldan beri tüm ovanın adı olarak anılmıştır.

       Çok eski zamanlarda,  Çarşamba  ovasının bataklık olmadığı devirlerde , efsanevi  Amazonların bulunduğu   söylenmektedir. Amazonlar devletini geçindirebilecek verimliliğe sahip olan ova, daha sonradan sel felaketlerine uğramış ve bataklık haline gelmiştir. Böylece Amazonlarla birlikte ova, insanlar için öneme haiz coğrafi ve tarihi  bir bölge  olmaktan  çıkar. M.Ö ki yıllardan YunanlılarınAmisos’a yerleşmesi ile Çarşamba ovası tarih sahnesine tekrar çıkar.

         Çarşamba tarihinden bahsederken Amisos’adeğinmeden geçmek mümkün değildir. Çünkü  Çarşamba Amisos’un sınırları içerisinde yer almaktadır.  Bugünkü Samsun’un batı ve kuzey batısında kalyon burnunu teşkil eden sırtın üzerinde Kara Samsun denilen harabelerini gördüğümüz Amisos’unilk kuruluşu ve tarihi ile ilgili bilgilerimiz çok sınırlıdır. Samsun’u çeviren  ve yakın  zamanlarda ele alınmış  olan höyükler  daha yeni  yeni  açılmaya başlanılmış  ve sakladıkları sırları henüz ortaya  çıkartılamamıştır. Bununla beraber Eti Medeniyetinin buralara kadar uzandığına dair şüpheolmadığına göre,Amisos’un Etiler tarafında ( Yunanlılar tarafından olmayıp) kurulduğu kuvvetle muhtemeldir. Şu halde YunanlılarınKaradeniz’e gelmelerinden çok daha önceleri Amisos önemli bir yerleşim yeridir.

       Şehrin ogünkü sınırları ‘Sıtrabone’ ye göre aynen  şöyle tarif edilmekteydi. Şehir; Sinop’tan  90 stat  uzaklıkta Kızılırmak  ağızlarının ötekisine dahildir. Şehir bereketli,  zengin ve pek çok köy ve kasabalarla örtülü bir bölgede bulunmaktadır.

           Görüldüğü gibi Amisos bereketli toplarlar üzerinde kurulmuştur. Batıda Kızılırmak, doğuda  Terme ve güneyde Canik sıradağları ile  çevrili olduğunu ve o zamanlarda ovanın gayet verimli  olup bataklık olmadığını anlarız .(Amasya’da doğmuş olan Sıtrabonun doğum  yerine çok yakın olan Çarşamba hakkında yanılgıya düşürüldüğüne  ihtimal veremeyiz.) O Çarşamba ovasını  bütün Amisosu  besleyebilecek  kadar verimli  bir  ova  diye tarif etmiştir. Öyleyse bahsedilen felaket Amisos’un kuruluşundan ve Sıtrabone’dan  çok sonraları  meydana gelmiştir.

           Yunanlılar, buralardan sömürgeler kurmuşlardır. Bunların  birine  ‘ İRİS ‘ diğerine de   ‘MİRİKA’  derlerdi. Söylentilere göre Mirika Çarşambanın  güneyindeki ‘Kurşunlu oymağı ‘idi. Bu günkü Çarşamba’nın  civarında ozamandan  kalma  duvar, suyolu  ve havuz kalıntılarına rastlanılmaktadır.

             Canik içine  giren Çarşamba  toprakları  uzun yıllar  Canik beyliklerinin  merkezi idi .

       Alpaslan’ın 1071 Malazgirt  zaferinden  sonra Danişmendoğulları yöredeki nüfuslarını  genişleterek  Canik’ten  başlayıp Tokat, Amasya ve Kastamonu’ya kadar  geniş bir sahayı  ellerine geçirmişlerdir. En kuvvetli  devirleri 1071-1774 tarihleri arasına rastlar

       Canik’te yaşayan diğerTürk beyliklerinden  birisi de Tacettinoğlardır. İlçemiz, 794 Rumi de Tokat, Sivas ve Canik  Osmanlı devletine katılmıştır

A-) JEOMORFOLOJİK YÖNDEN ÇARŞAMBA

1-) ÇARŞAMBA OVASININ OLUŞUMU:

                  Çarşamba ovası Antropozoik ( IV. zaman) de oluşmuştur. IV. zamandan yağan yağmurların çok şiddetli olması ve sellerden ırmakları beslemesi sonucu ırmak kuvvetli  bir aşındırma  gücüne  sahip oldu. KuvvetlenenYeşilırmak, taşıdığı alüvyonları ağzında biriktirmesi ve taşmasıyla kuvvetli  bir delta yaparak ağızda bulunan körfezi doldurdu. VeTürkiye’nin önemli delta ovalarından olan Çarşamba  ovasını meydana getirdi. Bugün dahi  Yeşilırmak hala aşındırması, taşıması ve  biriktirmesiyle ovanın şeklini değiştirmektedir. Ova alüvyonlardan  oluştuğu  için  verimli bir araziye sahiptir.

       2- YERYÜZÜ ÖZELLİKLERİ

                 Karadeniz kıyısında üçgen şeklinde çıkıntıyla.  Yeşilırmak’ın meydana getirdiği gölcükle çevrilmiş yer yer bataklık ve ormanlıklarla çevrilmiş bir ovadır. Ortasından gecen Yeşilırmak ilçeyi iki ye bölünmüş olup, Yeşilırmak’a dökülen akarsular ve ana akarsu Çarşamba ve Samsun  çevresinden çeşitli vadiler  meydana getirmiştir. Ova 90 bin hektar sulanabilir mümbit araziye sahiptir. Topraklarıalüvyon topraklardır. Çok çeşit sebze ve meyve yetiştirilmektedir. OvaTürkiye’nin kuzeyinde olup doğusunda TermeBatısındaSamsun, güneyinde  Ayvacık, kuzeyinde  Karadeniz  ile çevrilidir. Canik Dağları 700-800 metre yüksekliğinde  olup şehir  rakımı 15 metredir denizden Caniklere doğru  yükselmekte olup deniz kıyısında rakım azalmakta hatta  bazı yerlerde deniz seviyesinde olup deniz kıyısında rakım azalmakta  hatta  bazı yerlerde deniz seviyesinin altına düşmektedir. Busebeple  kışın yağmurların fazla yağdığı zamanlarda  göller oluşmaktadır.

  B-KLİMOTOJİ

1-) İKLİMİ

             Çarşamba ovasının iklimi Karadeniz iklimi tabidir. Genellikle yazlar Sıçak,  kışlar ılık  geçer.  Bazı senelerde  fazla  kar yağar. En sıcak aylar Temmuz ve Ağustos, en soğuk  aylar ise Ocak ve Şubattır.Sıcaklık ortalama yazın 23-27 derecedir. Kış ocak ayında başlar ve ortalama ısı ise 8-9 derecedir. İlkbahar  yok denilecek kadar kısadır. Buna karşın sonbahar çok uzun sürer. Yıllık ortalama Sıcaklık  14 derecedir. Yılın ekseriyeti günler hava kapalı ve bulutlu geçer. Deltanın denize bakan  kısımlarında hava dayanılmayacak kadar ağırdır. Cumhuriyet devrinden önce buraya 1282 yıllında yerleştirilen  Kafkas  göçmenlerinin %75 ‘i telef olmuştur.  

  a-Yağış miktarları

          Yılda 26 gün çiğ, 11,5 gün kırağı, 14,4 sisli, 0,4 dolulu 10 günde karlı geçer. en yüksek kar  örtüsü 98 cm’dir. Karın yerde kalma müddeti işe 13.6 dır. Yılın ekseri günleri kapalı. Yağış miktarı ilkbahar da 300,yazın 130, son baharda 150, kışın 453,6 ve yıllık toplam yağış ortalaması  933.2 mm’dir

 b- İklimin yüzey şekillerine etkisi

         Çarşamba, Karadeniz iklimine tabi olması nedeniyle hemen hemen her mevsim yağışlıdır. Kışın karların biraz fazla yağması ve sonbaharın yağışlı ve uzun sürmesi Yeşilırmak’ın,  ilkbaharda ve bazende  sonbaharda taşmasına  neden olmakta  ve bu ovanın alçak  kesimlerinde gölcüklerin, bataklıkların oluşmasına neden olmakta  idi. Hatta Yeşilırmak’ın taşması sırasında meydana  gelen  ve suların  çekilmesi ile kuruyan  küçük tali bir kol  meydana gelir  buna Kör ırmak denirdi. Yeşilırmak üzerinde Hasan ve Suat Uğurlu hidroelektrik barajların yapılması ile taşkınlığın önüne geçilmiştir.  

C-HİDROCOĞRAFYA

1-IRMAK VE GÖLLERİ:

A-Göller

      Göllerin ekseriyeti ırmak yatağının değişmesinden ve çukur alanlarda meydana gelmiş olan delta gölleridir ve hemen hemen hepsi Yeşilırmak’ın ağız kısmında denize yakın bir mesafede yer alırlar.  İlçenin  merkezinde Kör ırmak  adıyla anılan göl, Yeşilırmak’ın  yatağını değiştirmesi  ile  meydana gelmiştir. Çarşambayısivrisineklere boğan bu göl büyük gayretlerle kurutulmuştur. İlçenin hemen güneyinde bulunan Sarılık ve Cilme Gölleri  büyük sazlıklardandır. Bunlardan  başka sahilde  Dumanlı, Akarcık, Akmaz, Ağca saz  sazlıklar  vardır. Hamzalı  bataklıkları  denize doğru  açılan  büyük kanallarla  tamamen kurutulmuş, verimli birer arazi haline  gelmiştir. İlçeyle  yakın  Hasanlı gölü de  bu  suretle temizlenmiştir