ÇARŞAMBA İLÇESİNİN TARİHÇESİ

 

 

       Çarşamba ilçesi vaktinde Canik Beylerinin merkezi idi. Bu beylerlerin içinde en kuvvetlisi olan Tacettinoğullarıdır. Bugünkü kasabanın yerinde bulunan sarıcalı mahallesinde oturuyorlardı. İlk defa 1370 yılınnda Sarıcalı Mahallesi ve kuş doğanlı köylerinin bulunduğu mevkide büyür bir Panayır Kurulmuş, Çarşamba günü olması hesabı ile bu Panayıra Çarşamba Panayırı denilmiştir. Bu pazaryeri sonradan değişmiş ve adı tüm ovaya verilmiş olup, 600 yıldan beri tüm ovanın adı olarak katılmıştır.

       Çok eski zamanlarda  Çarşamba  ovasınında  bataklık olmadığı devirlerde  efsanevi  Amazonların bulunduğu   söylenmektedir. Amazonlar devletini geçin direbilecek verimliliğe sahip olan ova daha sonradan sel ve malarya felaketine uğramış ve batarlık haline gelmiştir. Böylece Amazonlarla birlikte ova, insanlar için öneme haiz coğrafi ve tarihi  bir bölge  olmaktan  çıkar. M.Ö ki yıllardan yunanlıların Amisosa yerleşme ile Çarşamba ovası tari sahnesine tekrar cıkar

         Çarşamba tarihinden bahsederken Amisosa degihinmeden geçmek mümkün değildir. Çünkü  Çarşamba Amisosa sınırları içerisinde yer almaktadır.  Bugünkü Samsun batı ve kuzey batısında kalyon burnunu taşgil eden sırtın üzrinde kara samsun denilen harabelerini gördüğümüz amisosa ilk kuruluşu ve tarihi ile ilgili bilgilerimiz çok sınırlıdır. Samsun çeviren  ve yakın  zamanlarda ele alınmış  olan höyükler  daha yeni  yeni  açılmaya başlanılmış  ve sadıkları sırları henüz ortaya  çıkartılamamıştır. Bununla beraber Eti Medeniyetinin buralara kadar uzandığına dair şüpe olmadığna göre Amisosun Etiler tarafında ( yunanlılar tarafından olmayıp) kurulduğu kuvvetle muhtemeldir. Şu halde yunanlıların Karadenize gelmelerinden çok daha önceleri Amisos önemli bir yerleşim yeridir.

          Şehrin ogünkü sınırları ‘Sıtrabone’  ya göre aynen  şöyle tarif edilmekteydi. Şehir; sinoptan  90 sted  uzaklıkta Kızılırmak  ağızlarının ötekisine dahildir. şehir bereketli,  zengin ve pek çok köy ve kasabalarla örtülü bir bölgede bulunmaktadır.

         Görüldüğü gibi amisos bereketli toplarlar üzerinde kurulmuştur. batıda Kızılırmak , doğuda  terme ve güneyde canik sıradağları ile  çevrili olduğunu ve o zamanlarda ovanın gayet verimli  olup bataklık olmadığını anlarız .(Amasyada doğmuş olan sıtrabonun doğum  yerine çok yakın olan Çarşamba hakkında yanılgıya düşürüldüğünü  ihtimal veremeyiz.) o. Çarşamba ovasını  bütün amisosu  besleyebilecek  kadar verimli  bir  ova  diye tarif etmiştir. öyleyse bahsedilen felaket Amisosun kuruluşundan ve sıtrabondan  çok sonraları  meydana gelmiştir.

           yunanlılar, buralardan sömürgeler kurmüşlardır. bunların  birine  ‘ İRİS ‘ diyerine de   ‘MİRİKA’  derlerdi. söylentilere göre misrika Çarşambanın  güneyindeki ‘Kurşunlu oymağı ‘idi. buğünkü çarşambanın  civarında ozamandan  kalma  duvar, pögrenk,su yolu  ve havuz kalıntılarına rastlanılmaktadır .

           canik içine  giren Çarşamba  toprakları  uzun yıllar  canik beylerinin  merkezi idi . buradaki beylerden  canik  canik beyleri denilmişti

           alpaslanın 1071 malazgirt  zaferinden  sonra danişmendoğulları yörede ki nüfüsların  genişleterek  canikten  başlayıp tokat, Amasya ve Kastamonuya kadar  geniş bir sahaya  ellerine geçirmişlerdir. en kuvvetli  devirleri 1071-1774 tarihleri arasına rastlar

            canikte yaşayan diyer türk beylerinden  biri ise  Tacettinoğlardır. ilçemiz, 794 rumi de tokat, Sivas ve canik  Osmanlı devletine katılmiştir

 

 

:

 

 

A-) JEOMORFOLOJİK YÖNDEN ÇARŞAMBA

 

1-) ÇARŞAMBA OVASININ OLUŞUMU  :

 

Çarşamba ovası Antropozoik ( IV. zaman) de oluşmuştur. IV. zamandan yağan yağmurların çok şiddetli olması ve sellerden ırmakları beslemesi sonucu ırmak kuvvetli  bir aşındırma  gücüne  sahip oldu. kuvvetlenen Yeşilırmak ağzında biriktirmesi ve taşimasıyla kuvvetli  bir delta yaparak ağızda bulunan körfezi doldurdu. ve türk iyenin önemli delta ovalarından olan Çarşamba  ovasını meydana getirdi büğün dahi  Yeşilırmak hala aşındırması, taşıması ve  biriktirmesiyle ovanın şeklini değiştirmektedir. ova alüvyonlardan  oluştuğu  için  verimli bir araziye sahiptir.

       

       2- YERYÜZÜ ÖZELLİKLERİ

 

                 Karadeniz kıyısında üçgen şeklinde çıkıntıyla.  yeşilırmagın meydana getirdiği gölcükle çevrilmiş yer yer bataklık ve ormanlıklarla çevrilmiş bir ovadır. ortasından gecen Yeşilırmak iki ye bölünmüş olup, yeşilırmağa dökülen akarsular ve ana akarsu Çarşamba ve Samsun  çevresinden çeşitli vadiler  meydana getirmiştir. Ova 90 bin hektar sulanabilir mümbit araziye sahiptir. toprakları aluvyol topraklardır çok çeşit sebze ve meyve yetiştirilmektedir. Çarşamba ovası salosenle örtülmüştür olup  vasat  bir parazite  arz eder halosen  iyi bir yer altı suyudur. açılan sontajlarda  bu  yer yapısında müspet  sonuçlar  vermiştir.ova türkiyenin kuzeyinde olup doğusunda Terme. batısında Samsun ,güneyinde  Ayvacık ,kuzeyinde  Kardeniz  ile çevrilidir.Canik Dağları 700-800 metre yüksekliğinde  olup şehir  rakımı 15 metredir denizden Caniklere doğru  yükselmekte olup deniz kıyısında rakım azalmata hatta  bazı yerlerde deniz seviyesinde olup deniz kıyısıda rakım azalmakta  hatta  bazı yerlerde deniz seviyesinin altına düşmektedir. bu sebeble  kışin yağmurların fazla yağdığı zamanlarda  göller oluşmaktatadır.

            

  B-KLİMOTOJİ

 

1-) İKLİMİ

     

             Çarşamba ovasının iklimi Karadeniz iklimi tabidir. genellikle yazlar Sıçak,  kışlar ılık  geçer.  bazı senelerde  fazlı  kar yağar.  en Sıçak aylar Temmuz ve ağustos, en soğuk  aylar ise ocak ve şubattır . Sıçaklık ortalama yazın 23-27 derecedir. kış ocak ayında başlar ve ortalama ısı ise 8-9 derecedir. ilk bahar  yok denilecek kadar kısadır. buna karşın son bahar çok uzun sürer.yıllık ortalama sı  Sıçaklık  14 derecedir. yılın ekseriyeti günler hava kapalı ve bulutlu geçer.dertanın denize bakan  kısımlarında hava dayanılmayacak kadar ağırdır. cumhuriyet devrinden önce buraya 1282 yıllında yerleştirilen  Kafkas  göçmenlerinin %75 ‘i telef olmuştur.  

 

  a-Yağış miktarları

 

          Yılda 26 gün çiğ, 11,5 gün kırağı, 14,4 sisli, 0,4 dolulu 10 günde karlı geçer. en yüksek kar  örtüsü 98 cm dir.karın yerde kalma müddeti işe 13.6 dır. Yılın ekseri günleri kapalı. yağış miktarı ilkbahar da 300,yazın 130, son baharda 150, kışın 453,6 ve yıllık toplam yağış ortalaması  933.2 mm.dir

       

     

 

 b- iklimin yüzey şekillerine etkisi

 

         Çarşamba, Karadeniz iklimine tabi olması nedeniyle hemen her mevsim yağışlıdır. Kışın karların biraz fazla yağması ve sonbaharın yağışlı ve uzun sürmesi yeşilırmağın   ilkbaharda ve bazende  sonbaharda taşmasına  neden olmakta  ve bu ovanın alcak  kesimlerinde gölcüklerin, bataklıkların oluşmasına neden olmakta  idi. hatta yeşilırmagın taşması sırasında meydana  gelen  ve suların  çekilmesi ile kuruyan  küçük tali bir kol  meydana gelir  buna körırmak denirdi. Yeşilırmak üzerinde hasan ve suat uğurlu hidroelektrik barajların yapılması ile taşkınlığın büğün önüne geçirilmesitir  

 

C-HİDROÇOĞRAFYA

 

1-IRMAK VE GÖLLERİ:

 

A-Göller

 

      Göllerin ekseriyeti ırmak yatağının değişmesinden ve çukur alanlarda meydana gelmiş

Olan delta gölleridir. ve hemen hemen hepsi yeşilırmagın ağız kısımında denize bir mesafede yer alırlar.  kışın bazen denizin kabarmasıyla  sular fazlalaşır  ve yazın kuruyan göllerde  mevcuttur. ilçenin  merkezinde körırmak  adıyla anılan göl, yeşilırmağın  yatağını değiştirmesi  ile  meydana gelmiştir.Çarşambayı sivrisıneklere boğan bu göl büyük gayretlerle kurutulmuştur. ilçenin hemen güneyinde bulunan sarılık ve cilme Gölleri  büyük sazlıklardandır. bunlardan  başka sahilde  dumanlı, akarcık, Akmaz ,Ağacasaz  sazlıklar  vardır. Hamzalı  bataklılıkları  denize doğru  açılan  büyük kanallarla  tamamen kurultulmuş , verimli birer arazi haline  gelmiştir. ilçeyle  yakın  Hasanlı gölünde  bu  suretle temizlenmiştir